ZWAAN IN SLECHTE CONDITIE STERFT AAN CHRONISCHE MYCOBACTERIOSE

In september 2025 werd via het wildopvangcentrum SOS Wilde Dieren en het ziektebewakingsprogramma van het Agentschap voor Natuur en Bos een dode knobbelzwaan (Cygnus olor) aangeleverd voor autopsie. Het dier was in verzwakte toestand binnengebracht in het opvangcentrum en overleed kort daarna. Een onderzoek naar de doodsoorzaak was dan ook aangewezen.

Knobbelzwaan, Cygnus olor (© Leni lammens)

Autopsie: ernstige vermagering en opvallende letsels

Het ging om een volwassen vrouwtje in zeer slechte conditie. De borstspieren waren sterk geslonken, een duidelijk teken dat de zwaan al langere tijd verzwakt was. Ook rondom het hart ontbrak vetreserve volledig, wat wijst op ernstige ondervoeding. Bij het openen van de borstholte trok de lever meteen de aandacht: deze vertoonde meerdere ronde, bleke en scherp begrensde haarden. Zulke letsels zijn kenmerkend voor een granulomateuze ontsteking, een chronisch ziekteproces. Gelijkaardige letsels werden ook aangetroffen in de milt en de kliermaag. Omdat zowel lever als maag waren aangetast – terwijl de longen normaal waren – lijkt de infectie via orale opname te zijn binnengedrongen en niet via inademing. De granulomen namen een aanzienlijk deel van lever en milt in, waardoor de werking van beide organen ernstig verstoord raakte.

Op de lever zijn verschillende granulomateuze letsels te zien als welomschreven circulaire wit-gele structuren. Er is ook geen coronair vet rond het hart aanwezig.  (© Naomi Terriere)

Een doorsnede van de milt toont de zeer uitgebreide granulomateuze letsels aan die bijna het volledige orgaan innemen. (© Naomi Terriere)

Diagnose: mycobacteriose

De letsels waren sterk verdacht voor mycobacteriose. Dit werd bevestigd door PCR en sequencing: het ging om Mycobacterium avium subsp. avium.Mycobacteriën zijn wijdverspreid in de omgeving en kunnen voorkomen in bodem, water en stof. Ze staan bekend om hun hoge weerstand tegen externe omstandigheden en zijn daarom quasi onmogelijk  te verwijderen uit de omgeving.

Mycobacteriose bij wilde vogels

Bij wilde vogels wordt mycobacteriose slechts sporadisch vastgesteld. Meestal gaat het dan om in groep levende soorten, zoals spreeuwen of mussen, en vaak om Mycobacterium genavense. In die gevallen blijft de impact op de populatie doorgaans beperkt. Echte uitbraken bij wilde vogels zijn uitzonderlijk. Dat staat in contrast met vogels in gevangenschap, zoals gedomesticeerde kippen of dierentuindieren. Daar kan de nauwe opeenhoping van dieren transmissie van vogel tot vogel bevorderen, waardoor de aandoening langdurig kan aanhouden en specifieke managementmaatregelen noodzakelijk zijn.

Vond je dit blogbericht interessant? Dan is het artikel over mycobacteriose bij een bosuil misschien ook iets voor jou!